Dòng chảy thị trường thủy sản đang thay đổi | Phần 2: Biến động và đảo lộn

Đánh giá tiềm năng thị trường 2023  

• Trước tiên, tổng hợp sản phẩm và các thị trường chính. 

- Tôm - sản phẩm có tỷ trọng xuất khẩu lớn nhất: Thị trường Trung Quốc có thể sẽ thay Mỹ trở thành thị trường nhập khẩu tôm Việt Nam lớn nhất trong năm 2023  

- Sản phẩm cá tra: Thị trường cá tra có khả năng tiếp tục mở rộng nhờ nằm ở phân khúc giá rẻ hơn tôm trong bối cảnh kinh tế năm 2023 không sáng sủa.  

- Sản phẩm cá ngừ: Sự phụ thuộc vào Mỹ có thể kìm hãm đà tăng năm 2023 nếu kinh tế Mỹ hồi phục kém.

- Các loại thủy sản khác: Thị trường Trung Quốc đang trở nên đặc biệt tiềm năng với tốc độ hồi phục nhu cầu mạnh mẽ.

• Đánh giá tiềm năng các thị trường trong năm 2023.

- Thị trường Trung Quốc: Chứng kiến nhu cầu thủy sản hồi phục mạnh sau khi dỡ bỏ các biện pháp kiểm soát COVID gây cản trở xuất nhập khẩu và tiêu dùng; tiềm năng tăng trưởng của các loại sản phẩm trên thị trường này là tích cực trong năm 2023.

- Các thị trường châu Á: Kỳ vọng diễn biến tích cực hơn các thị trường Mỹ và châu Âu.

- Thị trường Mỹ: Năm 2023 có thể kém hơn so với 2022, tuy vậy sự phụ thuộc sản phẩm thủy sản giữa Việt Nam và Mỹ là hai chiều nên khả năng suy giảm mạnh khó xảy ra.

Các khó khăn của ngành thủy sản     

Khó khăn đầu vào: Sản phẩm thủy sản nuôi trồng chiếm 60% nhưng quỹ đất cho việc phát triển rất hạn chế, trong đó 99% nuôi biển là quy mô hộ gia đình. Hiện có khoảng 7.400 cơ sở nuôi biển với 248.768 lồng/bè, trong đó 6.500 cơ sở hầu hết ở gần bờ, chỉ có dưới 10 doanh nghiệp nuôi biển theo hướng công nghiệp. Nuôi biển nhỏ lẻ đã đến ngưỡng cần được chuyển đổi sang hướng công nghiệp, tổ chức lại các cơ sở, dịch chuyển ra xa bờ, nâng cấp công nghệ và thay đổi kỹ thuật nuôi. Giá thức ăn tăng cao, các nguyên liệu nuôi trồng thiết yếu như xăng dầu, hóa chất cũng tăng giá. Qua thời gian thua lỗ kéo dài do đầu vào tăng cao khiến nhiều hộ dân bỏ ao, nhu cầu tăng đột biến từ Trung Quốc đầu năm 2023 cũng khó có thể được đáp ứng.

Về sản phẩm đánh bắt: Xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang thị trường EU ngày càng mờ nhạt và thu hẹp vì ảnh hưởng thẻ vàng IUU, thủ tục làm giấy xác nhận và chứng nhận gặp nhiều khó khăn. Tháng 10/2022, đoàn thanh tra của Ủy ban châu Âu (EC) đã kiểm tra tình trạng IUU nhưng vẫn chưa gỡ được thẻ vàng. Đồng thời từ tháng 12/2022, Nhật Bản cũng thắt chặt kiểm soát IUU tại Việt Nam. Xung đột Nga – Ukraine năm 2022 càng gây áp lực lên việc đánh bắt do giá xăng dầu tăng vọt khiến ngư dân khó ra khơi.

Khó khăn đầu ra: Hiện tồn kho nhiều ở các đơn vị nhập khẩu lớn. Mặc dù thủy sản là mặt hàng thực phẩm quan trọng nhưng tiêu thụ rất chậm, hiện tượng tồn kho tại các đơn vị nhập khẩu lớn ở Mỹ và có thể tương tự tại các nước xuất khẩu chính của thủy sản Việt Nam. Tốc độ tăng trưởng của xuất khẩu thủy sản 2022 cũng cho thấy xu hướng sụt giảm mạnh từ mức 60% về tăng trưởng âm trong 2 tháng cuối năm. Ngành thủy sản Việt Nam có thể sẽ gặp khó khăn khi nhu cầu nhập khẩu của các nước đang đà sụt giảm năm 2023.

Tín hiệu ở nhiều thị trường xuất khẩu không thuận lợi. Thị trường cá tra suy yếu từ đầu năm 2023. Lượng xuất khẩu thủy sản tháng 1/2023 tiếp tục giảm sâu 61% so với cùng kỳ và 44% so với tháng 12/2022.

Trong đó, lượng xuất khẩu sang tất cả các thị trường chính đều giảm 2 con số. Thị trường Mỹ giảm sâu nhất 81% so với cùng kỳ 2022, đồng thời giá trung bình xuất khẩu cá tra sang Mỹ tháng 1/2023 cũng giảm mạnh tới 34%. Tại Mỹ, lạm phát thủy sản vẫn thấp hơn so với nhiều sản phẩm khác, nhưng giá tăng tiếp tục ảnh hưởng đến doanh số bán hàng.

Cạnh tranh về nguồn cung và giá bán vẫn gây nhiều khó khăn cho thủy sản Việt Nam. Chi phí sản xuất tôm nguyên liệu của Việt Nam còn quá cao, dẫn đến giá thành thiếu cạnh tranh, trong khi tỷ lệ nuôi thành công lại thấp hơn do vấn đề từ chất lượng con giống và môi trường nuôi, nên phải cạnh tranh với các nước như Ấn Độ, Ecuador càng gay gắt. Việc Trung Quốc mở cửa trở lại có thể là kỳ vọng chính cho thị trường cá tra năm 2023, tuy vậy, thị trường Trung Quốc nhạy cảm hơn về giá khiến cho giá bán bình quân luôn thấp hơn khoảng 40% so với thị trường Mỹ. 

Mất cân bằng cung – cầu sau tăng giá: Sản phẩm cá tra sau quá trình thua lỗ kéo dài do giá đầu vào tăng cao gây ra tình trạng bỏ ao, cá quá lứa,… trong khi thị trường Trung Quốc bắt đầu có dấu hiệu thu mua mạnh trở lại, dẫn tới cung không đủ cầu. Các sản phẩm tôm đang gặp nhu cầu sụt giảm, đặc biệt tại thị trường Mỹ do giá sản phẩm đầu ra tăng vì các nhà bán lẻ bị đội chi phí năng lượng, lưu kho, và giá đầu vào cao từ giai đoạn thu mua trước đó. 

Doanh thu từ thị trường Trung Quốc có thể hỗ trợ cho sự sụt giảm từ thị trường Mỹ, nhưng khó có thể tăng trưởng mạnh trong nửa đầu năm 2023.

Bởi lẽ, cung không đủ đáp ứng nhu cầu đột biến từ Trung Quốc sẽ chỉ tạo ra giai đoạn tăng giá trong ngắn hạn, trong khi đó chi phí nuôi trồng thủy sản vẫn đang ở mức cao, gây rủi ro lớn cho việc nuôi mới do không thể dự báo biến động giá tương lai.

Nguồn cung cá tra của Việt nam có thể sẽ vẫn tiếp tục duy trì ở mức trung bình trong năm 2023, chưa có kỳ vọng tạo ra lợi nhuận đột biến so với năm 2022.

Ngược lại, các sản phẩm tôm xuất khẩu sẽ gặp khó khăn do nhu cầu thấp đến từ người tiêu dùng cuối, phần lớn do giá bán lẻ bị đẩy cao, các sản phẩm đông lạnh có khả năng lưu kho cũng sẽ không gặp áp lực bán giảm giá trong ngắn hạn. Dự báo giá tôm đầu ra sẽ tiếp tục neo cao, tốc độ tiêu thụ tôm năm 2023 sẽ phụ thuộc nhiều hơn vào sức mua của người tiêu dùng khi điều kiện kinh tế tích cực hơn. 

Tắc nghẽn dòng tiền: Room tín dụng bị siết chặt dẫn đến chỉ khoảng 60% doanh nghiệp thủy sản được giải ngân tín dụng trong quý 4/22, nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ không được giải ngân và không có đơn hàng. Các doanh nghiệp đứng trước khó khăn dòng tiền kinh doanh.