Logistics ngành thủy sản – một điểm nghẽn trong chuỗi giá trị thủy sản Việt Nam

Việt Nam tự hào là một cường quốc xuất khẩu thủy sản, với kim ngạch hàng năm lên đến hàng tỷ USD. Thế nhưng, đằng sau những con số ấn tượng đó là một nghịch lý đáng báo động: giá trị gia tăng và lợi nhuận thực tế thu về chưa tương xứng với tiềm năng. Khi mổ xẻ chuỗi giá trị, một "điểm nghẽn" mang tính sống còn đã lộ rõ, đó chính là logistics. Đây không còn là một chi phí dịch vụ đơn thuần, mà đã trở thành rào cản lớn nhất kìm hãm sức bật của toàn ngành.

Chuỗi giá trị thủy sản và "gót chân Achilles"(điểm yếu chí mạng)  mang tên logistics

Chuỗi giá trị thủy sản Việt Nam là một hành trình dài, bắt đầu từ con giống, ao nuôi, qua các nhà máy chế biến, và cuối cùng là đến bàn ăn của người tiêu dùng trên khắp thế giới. Trên lý thuyết, mỗi mắt xích trong chuỗi này đều góp phần làm tăng giá trị cho sản phẩm.

Tuy nhiên, logistics – sợi chỉ kết nối tất cả các mắt xích – lại đang trở thành "gót chân Achilles" (điểm yếu chí mạng) của toàn bộ hệ thống. Nó không chỉ là hoạt động vận chuyển, mà bao gồm toàn bộ quá trình lập kế hoạch, thực thi và kiểm soát dòng chảy của hàng hóa, từ bảo quản sau thu hoạch, lưu kho lạnh, vận tải đa phương thức đến các thủ tục hải quan phức tạp.

Đối với một ngành hàng có đặc thù nhạy cảm với thời gian và nhiệt độ như thủy sản, một hệ thống logistics yếu kém không chỉ làm tăng chi phí, mà còn trực tiếp phá hủy giá trị của sản phẩm.

"Điểm mặt" các điểm nghẽn sống còn

Những yếu kém của hệ thống logistics ngành thủy sản đang biểu hiện qua những "điểm nghẽn" cụ thể, gây tác động tiêu cực và mang tính hệ thống.

Điểm nghẽn 1: Chi phí logistics – "kẻ sát thủ thầm lặng"

Đây là điểm nghẽn rõ ràng và nhức nhối nhất. Chi phí logistics hiện đang chiếm từ 20-25% trong cơ cấu giá thành sản phẩm thủy sản xuất khẩu của Việt Nam. Tỷ lệ này cao một cách đáng báo động so với các đối thủ cạnh tranh trong khu vực như Thái Lan (10-15%) hay Ấn Độ. Gánh nặng chi phí này bào mòn trực tiếp lợi nhuận của doanh nghiệp và làm giảm năng lực cạnh tranh về giá của thủy sản Việt trên thị trường toàn cầu.

Điểm nghẽn 2: Hạ tầng yếu kém và thiếu đồng bộ trầm trọng

Điểm nghẽn 3: Chuỗi cung ứng lạnh – mong manh và dễ đứt gãy

Chuỗi cung ứng lạnh (Cold Chain Logistics) là yếu tố quyết định chất lượng cuối cùng của sản phẩm. Tuy nhiên, tại Việt Nam, chuỗi cung ứng này vẫn còn rời rạc. Việc kiểm soát nhiệt độ đồng bộ từ ao nuôi, xe tải, kho bãi, nhà máy chế biến đến container xuất khẩu vẫn là một thách thức lớn. Bất kỳ sự gián đoạn nào, dù chỉ trong thời gian ngắn, cũng có thể khiến cả một lô hàng giá trị cao bị giảm cấp hoặc thậm chí bị từ chối nhập khẩu, gây thiệt hại nặng nề.

Điểm nghẽn 4: Sự phụ thuộc vào hãng tàu nước ngoài và thủ tục

Gần như toàn bộ hoạt động vận tải biển quốc tế của Việt Nam đều do các hãng tàu nước ngoài thống lĩnh. Sự phụ thuộc này khiến doanh nghiệp Việt hoàn toàn bị động, phải chấp nhận mức giá cước và phụ phí do các hãng tàu áp đặt. Bên cạnh đó, các thủ tục hải quan, kiểm dịch dù đã được cải cách nhưng đôi khi vẫn còn rườm rà, tốn thời gian, làm tăng chi phí lưu kho, lưu bãi.

Khai thông điểm nghẽn: Giải pháp chiến lược cho tương lai

Để giải quyết tận gốc điểm nghẽn logistics, cần một chiến lược tổng thể và sự vào cuộc quyết liệt từ cả chính phủ và doanh nghiệp.

• Quy hoạch hạ tầng trọng điểm: Ưu tiên hàng đầu là đầu tư và phát triển các Trung tâm Logistics chuyên dụng cho nông sản, thủy sản ngay tại ĐBSCL. Các trung tâm này phải tích hợp đầy đủ chức năng: kho lạnh, bãi container, khu sơ chế, và trung tâm kiểm dịch, thủ tục hải quan tại chỗ.

• Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ: Số hóa là con đường tất yếu. Ứng dụng Blockchain để xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc minh bạch; IoT để giám sát nhiệt độ, độ ẩm theo thời gian thực; và AI để tối ưu hóa lộ trình vận chuyển và quản lý kho bãi.

• Phát triển đội tàu container nội địa: Cần có chính sách khuyến khích các doanh nghiệp Việt Nam đầu tư vào đội tàu vận tải biển, đặc biệt là các tuyến nội Á, để giảm sự phụ thuộc vào các hãng tàu nước ngoài.

• Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao: Ngành cần những chuyên gia am hiểu sâu về logistics chuỗi lạnh, có khả năng hoạch định và quản lý chuỗi cung ứng phức tạp.