Tác động của rùa tai đỏ đến đa dạng sinh học tại Việt Nam

Rùa tai đỏ (Trachemys scripta elegans) là một loài rùa nước ngọt có nguồn gốc từ miền Nam Hoa Kỳ và miền Bắc Mexico. Với đặc điểm dễ nhận biết là hai vệt đỏ phía sau mắt, loài này đã trở thành vật nuôi phổ biến trên toàn thế giới, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, việc nuôi thả và buôn bán rùa tai đỏ không kiểm soát đã khiến chúng trở thành một loài ngoại lai xâm hại, đe dọa nghiêm trọng đến hệ sinh thái bản địa.

Thực trạng rùa tai đỏ tại Việt Nam

Từ những năm 2000, rùa tai đỏ bắt đầu xuất hiện phổ biến tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, sau đó lan rộng đến các tỉnh thành khác thông qua buôn bán vật nuôi cảnh. Nhiều cá nhân sau khi không còn nhu cầu nuôi đã thả rùa ra môi trường tự nhiên, đặc biệt tại các hồ điều hòa, sông, kênh rạch.

Theo Tổng cục Môi trường, rùa tai đỏ hiện đã được ghi nhận tại nhiều hệ sinh thái nước ngọt ở Việt Nam, đặc biệt là tại các khu vực như hồ Gươm (Hà Nội), hồ Xuân Hương (Đà Lạt), hồ Thủ Đức (TP.HCM)...

Tác động tiêu cực đến đa dạng sinh học

Cạnh tranh và xâm lấn loài bản địa

Rùa tai đỏ có khả năng thích nghi cao, ăn tạp và sinh sản nhanh. Chúng cạnh tranh trực tiếp với các loài rùa bản địa như rùa ba gờ (Mauremys annamensis) hay rùa đất lớn (Heosemys grandis), khiến số lượng rùa bản địa sụt giảm nghiêm trọng. Bên cạnh đó, rùa tai đỏ còn chiếm mất nơi cư trú và nguồn thức ăn của các loài cá, lưỡng cư và động vật thủy sinh khác.

Gây mất cân bằng sinhNguy cơ truyền bệnh

Một số nghiên cứu chỉ ra rằng rùa tai đỏ có thể mang các mầm bệnh nguy hiểm như Salmonella, có khả năng lây nhiễm sang người và các loài động vật hoang dã khác. Điều này đặt ra nguy cơ về sức khỏe cộng đồng và an toàn sinh học trong môi trường tự nhiên.

Việt Nam đã có hành động gì?

Nhận thức được mối đe dọa từ rùa tai đỏ, năm 2013, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã đưa loài này vào danh sách loài ngoại lai có nguy cơ xâm hại. Tuy nhiên, việc kiểm soát và xử lý rùa tai đỏ vẫn còn nhiều hạn chế, do thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan và nhận thức chưa đầy đủ của người dân.

Hiện nay, một số tổ chức bảo tồn và cộng đồng địa phương đã thực hiện các chương trình truyền thông, tuyên truyền người dân không thả rùa tai đỏ ra tự nhiên, đồng thời tiến hành thu gom và xử lý theo hướng thân thiện với môi trường.

Rùa tai đỏ ăn nhiều loại thức ăn: thực vật thủy sinh, côn trùng, cá con, trứng và ấu trùng các loài khác. Điều này làm suy giảm quần thể sinh vật dưới nước, dẫn đến mất cân bằng chuỗi thức ăn, ảnh hưởng đến khả năng tự phục hồi của hệ sinh thái nước ngọt.

Giải pháp và khuyến nghị

Để giảm thiểu tác động của rùa tai đỏ đến đa dạng sinh học tại Việt Nam, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp sau:

Tăng cường tuyên truyền, giáo dục: Nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của loài ngoại lai xâm hại, đặc biệt trong học đường và qua các phương tiện truyền thông đại chúng.

Siết chặt quản lý buôn bán và nuôi nhốt: Cần có quy định rõ ràng và chế tài xử phạt đối với các hoạt động kinh doanh rùa tai đỏ không phép.

Thực hiện các chương trình thu gom, loại bỏ rùa tai đỏ ngoài tự nhiên: Kết hợp cùng các nhà khoa học để đảm bảo không làm tổn hại đến hệ sinh thái khi thu gom.

Bảo vệ và phục hồi các loài rùa bản địa: Tăng cường nghiên cứu, nhân giống và thả trở lại tự nhiên các loài rùa bản địa đang bị đe dọa.

Rùa tai đỏ là một trong những minh chứng điển hình cho hậu quả của việc du nhập loài ngoại lai không kiểm soát. Nếu không có biện pháp kịp thời và hiệu quả, loài rùa này sẽ tiếp tục gây ảnh hưởng tiêu cực đến đa dạng sinh học của Việt Nam, đặc biệt là các hệ sinh thái nước ngọt vốn đã chịu nhiều áp lực từ biến đổi khí hậu và con người.

Việc bảo vệ đa dạng sinh học không chỉ là trách nhiệm của các cơ quan chức năng, mà còn đòi hỏi sự tham gia chủ động của toàn xã hội, trong đó có từng cá nhân – từ việc không nuôi thả rùa tai đỏ cho đến việc tham gia giám sát và tuyên truyền.