Vấn đề tiêm vaccine phòng bệnh cho cá tra giống

Mấy năm nay, tiêm vaccine cho cá tra giống được xác định là một giải pháp hiệu quả giúp phòng ngừa dịch bệnh, giảm sử dụng kháng sinh, nâng cao chất lượng sản phẩm và lợi nhuận cho người nuôi, đảm bảo sự phát triển ổn định. Thế nhưng đến nay, mới tỷ lệ nhỏ cá tra giống được tiêm vaccine, đặt ra yêu cầu cần đẩy mạnh.

Tiêm vaccine cho cá giống là chiến lược kinh tế

Hiệp hội Cá tra Việt Nam cho biết, chất lượng con giống cá tra, khâu quan trọng của chuỗi ngành hàng chủ lực này ở ĐBSCL vẫn rất kém. Phải nâng cấp toàn diện, nhất là thị trường nhập khẩu đang yêu cầu các khâu trong chuỗi giá trị phải được chuẩn hoá. Việc chuẩn hoá chuỗi giá trị ngành hàng cần triển khai nhiều việc, trong đó có nghiên cứu công nghệ vaccin phòng bệnh để nâng cao chất lượng giống cá tra, thực hiện thành công đề án liên kết sản xuất giống cá tra 3 cấp chất lượng cao vùng ĐBSCL.

Việc tiêm vaccine cho cá tra giống là giải pháp then chốt giúp ngành hàng này duy trì sức cạnh tranh, đảm bảo lợi nhuận cho người nuôi. Bởi lẽ, người tiêu dùng yêu cầu sản phẩm cá tra không tồn dư kháng sinh, an toàn thực phẩm tuyệt đối. Tiêm vaccine cho cá tra giống nhằm chủ động kiểm soát bệnh, nâng cao hiệu quả sản xuất, hạn chế lạm dụng kháng sinh, phòng tránh hiện tượng kháng kháng sinh, tồn dư kháng sinh trong sản phẩm. Về kỹ thuật, tiêm vaccine chính là “chốt chặn” bảo vệ đầu vào của chuỗi sản xuất an toàn.

Và tiêm vaccine không chỉ là giải pháp kỹ thuật trước mắt mà còn là chiến lược kinh tế giúp đảm bảo lợi nhuận bền vững cho người nuôi và giữ vững vị thế cá tra Việt Nam trên thị trường quốc tế. Chiến lược kinh tế nên đòi hỏi sự quan tâm đúng mức. 

Thực tế còn nhiều hạn chế

Cục Chăn nuôi và Thú ý cho biết, hiện có 6 sản phẩm vaccine cá tra được phép lưu hành tại Việt Nam, chủ yếu vaccine nhị giá phòng bệnh gan thận mủ và xuất huyết là hai bệnh gây nhiều thiệt hại cho cá tra. Vaccine nhị giá triển khai tiêm cho cá tra giống đã nhiều năm, luôn tăng, đến năm 2023 tiêm 180 triệu liều và năm 2024 là 250 triệu liều.

Số liệu của Cục Thủy sản và Kiểm ngư, năm 2023, cả nước sản xuất 3,5 tỷ con cá tra giống và năm 2024 là 4 tỷ con. Tính ra tỷ lệ cá tra giống được tiêm phòng vaccine còn rất thấp, năm 2023 mới hơn 5% và năm 2024 khoảng 6%.

Tỉnh An Giang sản xuất cá tra giống lớn nhất cả nước, khảo sát mới đây cho biết, việc tiêm vaccine cá tra giống còn rất khiêm tốn. Toàn tỉnh có 534 cơ sở ương dưỡng cá tra giống với sản lượng một năm trên 3 tỷ con. Tháng 5/2025, khảo sát 100 cơ sở, chỉ có 4 cơ sở tiêm vaccine cho cá tra giống. Chi cục Thủy sản giải thích, do thiếu vaccine và chi phí cao.

An Giang có điển hình hợp tác sản xuất giống cá tra giữa Chi hội Nghề nuôi thủy sản Phú Thuận với Công ty Cổ phần Vĩnh Hoàn. Diện tích hợp tác 15ha, các hộ nuôi tham gia tiêm vaccine cho cá tra giống được Công ty hỗ trợ 4.000 đồng/kg cá tra giống so với giá thị trường và đảm bảo đầu ra. Một số hộ cho biết, tỷ lệ hao hụt cá giống sau tiêm vaccine vẫn cao, có thể tới 40% khi thời tiết bất lợi. Một số cá giống sau tiêm vaccine còn dễ bị thối vây, xây xát, sốc môi trường.

Ông Nguyễn Quang Vinh, đại diện Công ty Cổ phần Vĩnh Hoàn, thẳng thắn: Nhìn chung, chất lượng cá tra giống tiêm vaccine đạt tỷ lệ sống cao hơn không tiêm vì giảm bệnh gan thận mủ, xuất huyết. Tuy nhiên, hiệu quả chưa đạt mong muốn và một số cơ sở đang đề nghị tăng size cá giống khi tiêm vaccine, hỗ trợ thêm các chi phí phát sinh.

Cần đồng bộ cho cá tra không kháng sinh

Qua thực tế, việc tiêm vaccine cho cá tra giống đang cần sự vào cuộc đồng bộ từ nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và người dân. Phó Chủ tịch Hiệp hội Thủy sản tỉnh An Giang, ông Lê Trung Dũng phân tích: “Nhà nước hỗ trợ chính sách, vốn, quy hoạch vùng sản xuất giống, khuyến nông kỹ thuật. Nhà khoa học cải tiến công nghệ vaccine, giảm hao hụt sau tiêm. Doanh nghiệp đảm bảo đầu ra, chia sẻ rủi ro, minh bạch trong liên kết chuỗi. Người dân sản xuất giống được tập huấn kỹ thuật. Khi các bên cùng nhìn về một hướng, vaccine cho cá tra giống mới thật sự trở thành một phần tất yếu của ngành cá tra Việt Nam”. 

Cùng quan điểm, ông Doãn Tới là Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Nam Việt cho rằng: Muốn tăng tỷ lệ sống cho đàn cá tra nuôi, giảm rủi ro và giảm dư lượng kháng sinh thì phải tiêm vaccine cá giống. Nhưng để người dân yên tâm làm, nhà nước cần xem đây là một khoản đầu tư dài hạn, không phải chi phí tạm thời. Trong dài hạn, nếu có sự đồng bộ giữa nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp, người nuôi thì sản xuất cá tra không kháng sinh hoàn toàn có thể trở thành hiện thực.

Các phân tích cho thấy, bên cạnh công nghệ vaccine, việc chuyển giao kỹ thuật tiêm, chăm sóc sau tiêm và ổn định nguồn cung vaccine chất lượng cao là những yếu tố không thể thiếu. Khi mở rộng quy mô tiêm vaccine sẽ có được sản lượng lớn cá tra không kháng sinh.

Tiếp tục nghiên cứu vaccine giai đoạn 2

Trong hoạt động nghiên cứu vaccine, Viện Nghiên cứu Nuôi Trồng Thủy Sản II đang triển khai giai đoạn 2. Cuối năm 2024, giai đoạn 1 đã được tổng kết. Giai đoạn 1 thực hiện từ năm 2019-2023, do Trung tâm Quan trắc Môi trường và Bệnh thủy sản Nam Bộ (thuộc Viện Nghiên cứu Nuôi Trồng Thủy Sản II) trực tiếp nghiên cứu vaccine nhị giá cho cá tra phòng bệnh gan thận mủ và bệnh xuất huyết, hai loại bệnh gây nhiều thiệt hại, cùng một số bệnh khác. Nghiên cứu được tài trợ kinh phí từ Trung tâm Phát triển Nghiên cứu Quốc tế (IDRC- Canada) cùng sự hỗ trợ kỹ thuật phát triển vaccine của Viện nghiên cứu Nuôi Trồng Thủy sản và Trường đại học Stirling – UK.

Từ ngày 23/10/2024- 31/10/2024, chuyên gia Trường đại học Stirling họp chuyên môn phân tích kết quả nghiên cứu. Chuyên gia đánh giá, nghiên cứu đã chọn lọc được các kháng nguyên tiềm năng cho phát triển vaccine ngâm một liều trên cá tra bảo vệ 3 tháng với bệnh gan thận mủ và bệnh xuất huyết đạt khoảng 60%. Nếu ngâm một liều và liều nhắc lại bằng tiêm sau 3 tháng sẽ đạt mức bảo vệ trên 70%. Tuy nhiên, vaccine còn nhiều khía cạnh cần được chuẩn hóa để hoàn thiện chất lượng và ứng dụng vào thực tiễn. 

Một số yêu cầu đặt ra, tối ưu quá trình tạo vaccine gồm: Công thức vaccine, tạo miễn dịch sau 5-8 tháng, miễn dịch không làm ảnh hưởng đến cá tra. Bên cạnh, cần đánh giá mức độ sẵn sàng của người nuôi cá tra ứng dụng vaccine. Từ đó, hình thành bức tranh tổng thể về nhu cầu của người nuôi cá đối với vaccine và khả năng cung cấp của thị trường. 

Với kết quả giai đoạn 1, IDRC- Canada đã đồng ý tài trợ giai đoạn 2, từ năm 2024- 2026. Mục tiêu giai đoạn 2: Hoàn thiện và phát triển vaccine, đánh giá quan điểm của người nuôi cá tra về ứng dụng vaccine tại ĐBSCL.