Bí ẩn cá đổi giới tính không phải là một sự ngẫu nhiên

Dưới đại dương, quyền lực có thể thay đổi cơ thể. Bí ẩn cá đổi giới tính không phải là một sự ngẫu nhiên, mà là một cuộc chạy đua sinh tồn tàn khốc. Đó là nơi một con cá cái có thể biến thành đực để thống trị hậu cung, hoặc một con đực phải biến thành cái để duy trì nòi giống.

Cá hề: Đực hóa cái để duy trì sự sống

Bạn có thể đã từng thấy hình ảnh chú cá hề thân thiện lặn giữa hải quỳ. Nhưng vòng đời thật của loài này thú vị hơn rất nhiều, chúng sống trong một xã hội phân cấp nghiêm ngặt và chúng biết đổi giới tính để sinh tồn.

Xã hội cá hề có cấu trúc phân cấp nghiêm ngặt. Mỗi bầy được thống trị bởi một cá thể cái lớn nhất, và chỉ có một cá thể đực sinh sản (lớn thứ hai) đi cặp với nó. Phần còn lại của bầy là các cá thể đực nhỏ hơn, không sinh sản.

Khi cá cái đầu đàn chết đi, một sự thay đổi sinh học đáng kinh ngạc sẽ xảy ra. Con đực sinh sản lớn thứ hai sẽ bắt đầu quá trình chuyển đổi cơ thể. Nó biến đổi thành cá cái để thay thế vai trò con đầu đàn. Ngay sau đó, cá thể đực lớn nhất trong nhóm còn lại sẽ trưởng thành để trở thành con đực sinh sản mới của bầy.

Tại sao lại như vậy? Vì tại thế giới của cá hề, cá cái càng lớn càng mang nhiều trứng. Còn cá đực thì chỉ cần đủ lớn để thụ tinh là ổn. Tự nhiên đã khéo sắp đặt khi còn nhỏ, bạn là đực. Khi vươn tới đỉnh, bạn sẽ là cái. Và cơ chế đó giúp bầy cá ề luôn duy trì sản lượng sinh sản tối ưu trong môi trường khắc nghiệt của rạn san hô.

Cá mú & cá bàng chài: Cái hóa đực khi cần thống trị

Ngược lại hoàn toàn với cá hề là cơ chế của cá mú và cá bàng chài. Hầu hết các loài này sinh ra đều là cá cái. Chúng sống trong các nhóm xã hội bị thống trị bởi một con đực duy nhất, thường là cá thể to khỏe nhất, giữ vai trò sinh sản chính.

Khi con đực đầu đàn này chết, dù là do bị đánh bắt hay già yếu, một sự thay đổi sinh học sẽ được kích hoạt. Con cá cái lớn nhất trong bầy bắt đầu biến đổi. Buồng trứng của nó thu nhỏ lại và mô tinh hoàn phát triển. Chỉ trong thời gian ngắn, cá thể cái đó biến đổi hoàn toàn thành một con đực thực thụ, thay thế vai trò thống trị và sinh sản với các con cái còn lại trong bầy.

Cơ chế này cũng rất hiệu quả. Khi còn nhỏ và yếu, chúng làm cá cái để sinh sản mà không cần tranh giành lãnh thổ. Khi đã đủ lớn mạnh và có cơ hội, chúng chuyển thành cá đực để nắm quyền thống trị và thụ tinh cho cả bầy. Cơ chế này đảm bảo con đực đầu đàn luôn là cá thể lớn nhất và khỏe nhất.

Khi con người can thiệp vào giới tính của cá

Khả năng thay đổi giới tính linh hoạt này của cá, dù hấp dẫn về mặt sinh học, lại gây ra một trở ngại lớn cho ngành sản xuất giống thủy sản. Vấn đề cốt lõi là sự mất cân bằng giới tính trong các đàn cá bố mẹ.

Ví dụ, với các loài cái hóa đực như cá Mú, cá cái chiếm đa số trong khi cá đực trưởng thành lại rất hiếm. Điều này khiến việc tìm kiếm cá thể đực để sinh sản trở nên vô cùng khó khăn.

Một vấn đề tương tự nhưng ngược lại xảy ra với các loài đực hóa cái quan trọng trong công nghiệp, ví dụ điển hình là cá Chẽm. Giống như cá Hề, cá Chẽm sinh ra là đực và chỉ chuyển thành cái khi đã rất lớn (sau 3-5 năm). Điều này dẫn đến tình trạng thiếu hụt cá mẹ kích thước lớn, khỏe mạnh để phục vụ việc nhân giống.

Để giải quyết sự thiếu hụt này, con người đã nghiên cứu và can thiệp, tìm cách kiểm soát chính quá trình mà tự nhiên đã lập trình.

Rô phi toàn đực: Ca chuyển giới kinh điển của ngành giống

Người ta phát hiện cá rô phi đực tăng trưởng vượt trội so với cá cái, vì con cái phải tốn năng lượng cho việc đẻ và ngậm trứng. Giải pháp là ép toàn bộ cá bột trở thành đực.

Các trại giống trộn một loại hormone sinh dục nam vào thức ăn cho cá con. Dù sinh ra là đực hay cái, tất cả đều bị ép thành đực. Kết quả là ao nuôi toàn đực, giúp cá lớn nhanh, đồng đều và không xảy ra sinh sản lộn xộn. Năng suất tăng mạnh, hình thành một ngành kinh tế trị giá hàng tỷ đô.

Trong khi động vật có vú bị khóa cứng giới tính từ khi mới sinh, thì cá lại cực kỳ linh hoạt. Chúng đổi giới tính để tối ưu hóa sinh sản, thích nghi với môi trường và đảm bảo bầy đàn tồn tại lâu dài. Hiểu được điều này không chỉ thỏa mãn tò mò về thế giới dưới biển, mà còn giúp con người làm chủ công nghệ sinh sản, biến những điều tưởng như kỳ lạ của tự nhiên thành năng suất và lợi nhuận bền vững.