Quê tôi có rạch Trung Hiếu nối với sông Bưng Trường của huyện Vũng Liêm (tỉnh Vĩnh Long), hai bên con rạch có rất nhiều cây dừa nước, có nơi được trồng ken dày.
Mùa mưa, các cánh đồng hai bên con rạch nước ngập mênh mông cá tôm nhiều vô kể, nên tuổi thơ của tôi ngoài chuyện trốn học bị mẹ đánh đòn còn có chuyện mò cua bắt cá… Cá tôm thì nhiều, nhưng chuyện các con cá họ nhà “bống” để cho tôi nhiều nỗi nhớ!
Loài cá bống quê tôi rất phong phú, có thể kể theo chủ quan của tôi từ giá trị cao đến thấp: bống tượng, bống trứng, bống dừa, bống cát, bét nhất là bống trân, bống xệ…
Để bắt cá bống mỗi loại có cách khác nhau như bống tượng thì thả lưới, tát mương; bóng xệ thì đợi nước ròng đi theo bãi sông thụt hang; nhưng bắt cá bống dừa thì có quá nhiều cách rất thú vị đối với lũ trẻ chúng tôi.
Không hiểu sao loài cá bống có vảy mịn, đen trụi, con to nhất chỉ bằng ngón tay cái người lớn, dài cỡ một tấc, lại có tên là cá bống dừa. Hỏi người lớn có người bảo là bởi nó thích sống ở những nơi có nhiều cây dừa nước…
Chắc không hẳn là như vậy, vì ở các con mương lạn chúng tôi câu được chúng rất nhiều. Loài bống này rất tham ăn, nghe mùi câu bằng trùng đất là chúng trườn ra khỏi nơi ẩn náo tranh ăn với mấy con cá thòi lòi là loài cá bét hạng chẳng ai thèm bắt.
Dựa theo tính tham ăn của loài bống dừa, chúng tôi thường hay dùng lờ, mồi nhử là các con cua đồng đập giập.
Nước ròng gần cạn con rạch đem lờ đặt giữa lạch nước còn lại, lũ cá bống nghe mùi cua thì lội ngược nước chun hết vào lờ. Đợi đến con nước nhửng lớn một chút dỡ lờ là có thể yên chí đã tóm sạch lũ cá bống gần đó.
Tuy nhiên, thú vị nhất vẫn là đi bắt cá bống dừa “hội” vào đầu các con nước rong. Gọi là hội vì những ngày này, khi nước lớn, mực nước dâng cao ngập nhiều nách lá của các cây dừa nước.
Khi nước ròng các nách lá còn giữ lại một ít nước, đó thường là nơi “hò hẹn” của các cặp bống dừa trưởng thành gặp nhau để làm chuyện duy trì nòi giống.
Thế là những ngày này, chúng tôi vô tình làm chuyện “vô duyên” là len lỏi giữa những cây dừa nước dùng cây chọc cho chúng nhảy ra tóm đủ cả đôi, con nào con nấy cũng mập ú, nắm vô tay mềm mụp…
Cá bống dừa tuy đen đúa, nhưng khi chà với trấu để làm sạch vảy thì da nó trắng hồng rất bắt mắt, lại là loài cá ít xương nên làm món gì cũng ngon.
Món cá bống dừa kho tộ với nước mắm ngon, thêm chút mỡ, hành và tiêu ăn với cơm nóng là hết ý… Nhưng độc đáo hơn vẫn là món canh bống dừa nấu với rau bù ngót.
Cách nấu rất đơn giản: cá bống, rau bù ngót rửa sạch để đó, lượng nước nấu canh tương ứng với lượng rau và cá, đợi nước sôi bỏ cá vào, cá vừa chín cho thêm rau vào rồi nêm nếm cho vừa ăn và dùng ngay lúc canh còn nóng.
Nước mắm dùng để chấm cá nếu có vài khoanh ớt cay thì thật là tuyệt vời: cơm nóng, canh nghi ngút khói, húp miếng nước canh thơm phưng phức có vị đặc trưng ngọt đến… lủng nồi, xong thêm vào miệng một miếng cá chấm với nước mắm ngon và một ít rau bù ngót rồi nhai chầm chậm, bảo đảm hương vị đó khiến bạn nhớ suốt đời…
