Gỡ khó cho thủy sản khai thác: Bà Rịa – Vũng Tàu vào cuộc quyết liệt

Trong bối cảnh Bà Rịa – Vũng Tàu là một trong những điểm nóng về xuất khẩu thủy sản khai thác, đặc biệt là cá mối xuất đi EU, doanh nghiệp vẫn gặp rào cản lớn do quy định nghiêm ngặt về nguồn gốc khai thác (IUU).

Thực trạng khó khăn trong xuất khẩu thủy sản khai thác

Giấy xác nhận nguồn gốc (S/C) là “nút thắt” quan trọng. Theo ông Ngô Viết Hoài – Baseafood, dù đã ký hợp đồng xuất khẩu từ 500–1.000 tấn cá mối/năm, doanh nghiệp vẫn không thể xuất hàng vì cảng cá không cấp được S/C do nhật ký khai thác không liệt kê cá mối cụ thể mà chỉ ghi chung là "cá tạp" 

Tính ko cụ thể trong nhật ký khai thác: Các tàu giã cào thường đánh bắt nhiều dạng cá rồi ghi chung, dẫn đến không thể xác định chính xác sản lượng cá mối, cá vàng, cá mắt kiếng… để cấp chứng nhận 

Để đủ điều kiện, cảng cá phải đối chiếu nhật ký khai thác với từng chuyến tàu và với lô hàng đầy đủ—nếu chỉ một con tàu không đạt điều kiện IUU, toàn bộ lô hàng khó được cấp S/C .

Năm 2024, hệ quả rõ rệt là toàn bộ doanh nghiệp Bà Rịa – Vũng Tàu không thể xuất thủy sản khai thác sang EU, trong đó kim ngạch cho thị trường này bằng 0.

Các giải pháp triển khai để “gỡ vướng”

Nhận thức rõ khó khăn, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu và các cơ quan liên quan đã hành động quyết liệt:

Số hóa và giám sát chặt chẽ đội tàu cá

Tỉnh triển khai phần mềm theo dõi hành trình tàu cá (eCDT VN). 100% tàu cá sử dụng nhật ký điện tử, khai báo đầy đủ: vị trí, sản lượng và chủng loại đánh bắt 

Chi cục Thủy sản, Kiểm ngư đã điều động nhân sự giám sát trực tiếp tại cảng, phân loại từng loại cá, tách riêng cá mối, cá vàng… để đáp ứng yêu cầu DN xuất khẩu 

Chủ động ký kết đặt hàng trực tiếp với chủ tàu cá

Cảng cá đề xuất kết nối DN với chủ tàu, vựa thu mua để ký hợp đồng đặt trước, gồm yêu cầu về chủng loại và sản lượng. Khi có hợp đồng, thuyền trưởng biết xu hướng khai thác chọn lọc, ghi nhật ký có phân loại – giúp cảng dễ cấp S/C hơn 

Tác động và bước đi tiếp theo

Minh bạch dữ liệu: Từ khi áp dụng eCDT VN, dữ liệu khai thác trở nên rõ ràng, giúp cảng cá dễ cấp chứng nhận S/C.

Giảm rủi ro xuất khẩu: DN không còn phải chờ đợi hay bị “tắc” vì lý do thiếu chứng nhận nguồn gốc.

Tăng cường hợp tác chuỗi: Việc đặt hàng với tàu cá thúc đẩy mối quan hệ từ đầu vào, ổn định sản lượng và chuẩn bị kỹ càng thành lô hàng khi cấp chứng chỉ xuất khẩu.

Bài học và đề xuất mở rộng

Mở rộng phần mềm giám sát eCDT VN: Áp dụng rộng ở các cảng cá khác, có cảnh sát thủy sản hỗ trợ trực tiếp.

Chuẩn hóa nhật ký khai thác tách chủng loại: Cảng cá nên bắt buộc thuyền trưởng ghi rõ từng loài, sản lượng bằng số cụ thể cho từng chuyến.

Xây dựng hợp đồng song phương giữa DN và chủ tàu: Biểu mẫu chuẩn, yêu cầu rõ về phân loại và xuất trình khi vào cảng cá để dễ cấp giấy S/C.

Tăng cường đào tạo, kiểm tra định kỳ: Huấn luyện chủ tàu cách ghi nhật ký điện tử; kiểm tra ngẫu nhiên, đảm bảo tuân thủ IUU.

Mở rộng truy xuất nguồn gốc với thị trường khác: Triển khai công nghệ tương tự cho thủy sản nuôi, cá tra, cá ngừ... để tận dụng lợi thế FTA.

Phân tích từ Bà Rịa – Vũng Tàu cho thấy: thủ tục xin giấy xác nhận nguồn gốc (S/C) là bước cốt tử nhưng thủ công, lạc hậu và bưng bít nhiều khâu. Nhờ số hóa toàn bộ chuỗi hành trình tàu + ký trước đơn hàng với ngư dân, tỉnh đã vươn lên mở lớp gỡ vướng, tạo điều kiện xuất khẩu cho DN.

Nếu tiếp tục nhân rộng mô hình này—đào tạo, chuẩn hóa, áp dụng công nghệ—ngành thủy sản khai thác không chỉ vượt qua rào cản IUU để vào EU, mà còn đặt nền móng cho việc nâng cấp xuất khẩu vào các thị trường khó tính khác như Mỹ, Nhật, Canada.

Rõ ràng, hướng đi thông minh nằm ở việc “từ ngọn đến gốc”: minh bạch từ tàu cá – lên cảng – ra container. Đây chính là lối thoát chiến lược mà Bà Rịa – Vũng Tàu đang mở ra cho toàn ngành thủy sản Việt Nam.