Nghịch lý ngành tôm Việt: Vì sao chưa khẳng định vị thế trên thị trường toàn cầu?

Ngành tôm Việt Nam từ lâu đã khẳng định vị thế là một trụ cột của kinh tế thủy sản, với giá trị xuất khẩu hàng năm lên tới hàng tỷ USD, chiếm một thị phần đáng kể trên toàn cầu. Chúng ta tự hào về công nghệ chế biến hiện đại, khả năng tạo ra các sản phẩm giá trị gia tăng tinh xảo. Thế nhưng, đằng sau những con số ấn tượng đó là một nghịch lý đáng suy ngẫm: giá trị thực sự của con tôm Việt đang bị bào mòn bởi những rào cản nội tại, khiến chúng ta chưa thể bứt phá trên thị trường toàn cầu.

Gánh nặng chi phí từ việc lạm dụng kháng sinh trong nuôi Tôm

Yếu tố tiên quyết để một sản phẩm thực phẩm chinh phục thế giới là phải "sạch". Tuy nhiên, một thực tế đáng buồn là vẫn còn một tỷ lệ không nhỏ tôm Việt Nam chưa đáp ứng được tiêu chí sạch kháng sinh. Theo các phân tích từ ngành, con số này chiếm khoảng 30% tổng sản lượng. Đây không chỉ là một vấn đề về an toàn thực phẩm, mà còn là một gánh nặng kinh tế khổng lồ đè lên vai cả ngành. 

Để kiểm soát 30% sản lượng "bẩn" này, toàn bộ ngành tôm phải chi ra hàng ngàn, thậm chí chục ngàn tỷ đồng mỗi năm cho các hoạt động kiểm soát, xét nghiệm và xử lý. Chi phí khổng lồ này sau đó lại được "chia đều" một cách vô hình, trở thành một khoản "thuế" áp lên từng kilogam tôm thương phẩm được sản xuất ra, kể cả tôm sạch. 

Điều này có nghĩa là, chính những người nuôi chân chính và doanh nghiệp làm ăn bài bản đang phải gánh chịu chi phí cho những mắt xích yếu kém trong chuỗi cung ứng. Nếu bài toán 100% sạch kháng sinh được giải quyết, người nuôi và doanh nghiệp sẽ ngay lập tức được hưởng lợi từ việc giảm chi phí sản xuất, tăng lợi nhuận và mở rộng cánh cửa vào những thị trường khó tính nhất. 

Thách thức trong việc đạt các chứng nhận quốc tế

Trong thương mại toàn cầu, các chứng nhận uy tín như ASC hay BAP không chỉ là một tờ giấy, mà còn cho phép con tôm tiếp cận các phân khúc thị trường cao cấp. Đây là yêu cầu gần như bắt buộc để vào được hệ thống các siêu thị lớn, nhà hàng và khách sạn sang trọng ở châu Âu, Mỹ. Sản phẩm có chứng nhận không chỉ bán được giá cao hơn từ 5-20% mà còn xây dựng được niềm tin vững chắc với người tiêu dùng. 

Thế nhưng, ngành tôm Việt lại đang bỏ ngỏ cơ hội này. Tỷ lệ tôm đạt các chứng nhận quốc tế của chúng ta hiện còn rất khiêm tốn, ước tính chỉ khoảng 20%, một con số quá nhỏ bé khi so sánh với các đối thủ cạnh tranh hàng đầu như Ecuador, nơi có tới 70% sản lượng đạt chứng nhận (theo ông Lê Văn Quang, chủ tịch HĐQT CTCPTĐTS Minh Phú). Với chỉ một phần năm sản lượng có đủ "visa" để vào các thị trường cao cấp, chúng ta đang tự thu hẹp cánh cửa bán hàng của chính mình, bỏ lỡ một phân khúc lợi nhuận khổng lồ. 

Thách thức cạnh tranh trên mặt trận giá thành

Ngay cả khi giải quyết được vấn đề chất lượng và chứng nhận, con tôm Việt vẫn phải đối mặt với một thách thức sống còn: giá thành sản xuất quá cao. So với các cường quốc nuôi tôm khác, chi phí để sản xuất ra một kilogam tôm ở Việt Nam đang cao hơn tới 30% so với Ấn Độ hay Indonesia, và thậm chí cao hơn gần gấp đôi so với Ecuador. 

Sự chênh lệch khổng lồ về giá thành này đã đẩy con tôm Việt vào một vị thế cạnh tranh vô cùng khó khăn. Dù có lợi thế về chế biến sâu, chúng ta vẫn rất khó để cạnh tranh trong các phân khúc sản phẩm thô hoặc bán thành phẩm, nơi giá cả là yếu tố quyết định. Đây chính là điểm nghẽn lớn nhất khiến ngành tôm dù nỗ lực nhưng vẫn chưa thể tối ưu hóa được lợi nhuận. 

Chuyển đổi tư duy: Từ ưu tiên sản lượng đến tập trung kiến tạo giá trị

Đã đến lúc ngành tôm Việt Nam cần một sự thay đổi căn bản trong tư duy. Việc chạy theo sản lượng đơn thuần hay đầu tư công nghệ cao một cách dàn trải đã không còn phù hợp. Tương lai của con tôm Việt không nằm ở việc sản xuất nhiều hơn, mà là sản xuất thông minh hơn. 

Hướng đi tất yếu là phải tập trung vào việc kiến tạo một giá trị bền vững, xoay quanh các yếu tố cốt lõi: chất lượng sạch, hiệu quả sản xuất để hạ giá thành, và xây dựng vùng nuôi đạt chuẩn để có chứng nhận. Thay vì chỉ là người gia công, chúng ta cần trở thành người tạo ra những sản phẩm có thương hiệu, có câu chuyện và có uy tín. Chỉ khi đó, tôm Việt Nam mới thực sự tỏa sáng, mang lại sự thịnh vượng xứng tầm cho cả người nông dân và doanh nghiệp.