Tăng trưởng ấn tượng: Ngành chả cá và surimi Việt Nam thu về hơn 100 triệu USD

Trong những năm gần đây, ngành chả cá và surimi (mứt cá – cá nghiền tăng cường mùi vị) của Việt Nam đã và đang khẳng định vị thế mạnh trên thị trường quốc tế. Theo VASEP, từ năm 2021 đến nay, kim ngạch xuất khẩu surimi dao động trong khoảng 300 – 420 triệu USD mỗi năm, đóng góp khoảng 4–5% trong tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản của cả nước.

Toàn cảnh ngành surimi và chả cá Việt Nam

Đáng chú ý, riêng năm 2024 ước tính đạt khoảng 298–300 triệu USD . Trong bối cảnh ngành cá tra, tôm gặp khó, surimi đang nổi lên như một điểm sáng đầy triển vọng nhờ giá trị dinh dưỡng, thời gian bảo quản lâu và được chế biến đa dạng trong ẩm thực quốc tế 

Con số ấn tượng: xuất khẩu trên 100 triệu USD trong nửa đầu năm

Mặc dù nửa đầu năm 2024 chứng kiến nhiều thách thức như thị trường lạnh từ Nga giá rẻ, dự trữ thị trường và đợt gián đoạn do chứng chỉ IUU, nhưng xuất khẩu surimi và chả cá vẫn ghi nhận hơn 106 triệu USD chỉ trong 5 tháng đầu năm 

Cụ thể, ngành đã thu về hơn 106 triệu USD trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 5/2024, tương đương mức tăng trưởng nhẹ so với cùng kỳ, cho thấy sức bật trở lại sau đợt suy giảm vào cuối 2023 và đầu 2024.

Tôi ưu hóa nguồn nguyên liệu – Chìa khóa cho sự phát triển bền vững

Một trong những lợi thế của ngành là khả năng tận dụng cá tạp và phế phẩm cá tra trong nước. Các loài cá như cá đổng, phèn, chuồn… là nguồn cung chính, giúp giảm đáng kể lãng phí tài nguyên và cải thiện lợi nhuận cho ngư dân. Giá bán loại cá này cao hơn 40–50% so với khi dùng làm thức ăn gia súc 

Theo thống kê, Việt Nam có tới hơn 100 doanh nghiệp chế biến surimi, trong đó có nhiều doanh nghiệp lớn đáng chú ý như Vĩnh Hoàn thu về 12 triệu USD từ bột cá tra cùng 25 triệu USD từ dầu mỡ cá tra mỗi năm. 

Thị trường xuất khẩu chính

Các thị trường chiếm tỷ trọng lớn trong xuất khẩu surimi và chả cá của Việt Nam bao gồm:

Hàn Quốc: nhập khẩu lớn nhất, đạt 71 triệu USD năm 2024 Thái Lan: khoảng 65 triệu USD 

Trung Quốc và Hồng Kông: khoảng 34 triệu USD (Trung Quốc) và thêm từ Hồng Kông 

Nhật Bản, EU, Mỹ, Đài Loan cùng một số thị trường châu Á khác được xuất khẩu surimi chả cá trong quý cuối năm 2024

Tính đến cuối năm 2024, sản phẩm surimi đã có mặt tại hơn 43 thị trường trên toàn cầu, với thị trường EU, Thái Lan và Đài Loan tăng trưởng tích cực dù còn rào cản như chứng thực IUU. 

Những rào cản cần vượt qua

Tuy nhiên, không thể phủ nhận một số thách thức mà ngành đang đối mặt:

Cạnh tranh giá: surimi từ nước lạnh (Nga, Mỹ) giá thấp hơn khoảng 20%, làm sức ép lớn lên xuất khẩu Việt Nam 

Giấy phép IUU: việc cấp chứng chỉ khai thác cho EU và một số thị trường còn chậm trễ hoặc áp dụng quá nghiêm ngặt, làm gián đoạn chuỗi cung ứng nguyên liệu xuất khẩu 

Nguồn nguyên liệu hạn chế: nhiều doanh nghiệp quá phụ thuộc vào phế phẩm cá tra và cá tạp. Sự mất cân bằng giữa số lượng nhà máy và nguồn cá đánh bắt dẫn đến giá nguyên liệu tăng nhanh.

Ô nhiễm môi trường: vấn đề xử lý nước thải từ nhà máy chế biến, đặc biệt các cơ sở cũ lạc hậu, vẫn chưa có giải pháp tối ưu.

Cơ hội bứt phá trong tương lai

Mặc dù còn nhiều áp lực, tiềm năng của ngành là rất lớn:

Nguồn nguyên liệu tái tạo: phế phẩm cá tra từ chế biến file và cá tạp biển là nguồn nguyên liệu sẵn có với chi phí thấp và không cạnh tranh với thịt cá thương phẩm.

Nhu cầu tăng toàn cầu: dự báo thị trường surimi toàn cầu sẽ tăng trưởng trung bình 6,1%/năm trong giai đoạn 2023 – 2030, với quy mô khoảng 3,78 tỷ USD năm 2022 

Đa dạng hóa sản phẩm: từ chả cá truyền thống, surimi, thanh cua… đến việc chế biến phức tạp hơn như sushi, salad, các dạng thực phẩm tiện lợi đáp ứng xu hướng tiêu dùng đa dạng còn nhiều dư địa phát triển.

Chuỗi kinh tế tuần hoàn: ngành surimi–bột cá tạo nên chuỗi giá trị bền vững, cung cấp nguyên liệu cho ngành thủy sản và thức ăn chăn nuôi, giảm lãng phí và đóng góp đáng kể cho khu vực nông – ngư – công nghiệp. 

Kiến nghị chiến lược

Để giữ đà tăng trưởng và hướng tới mốc 1 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu (mục tiêu VASEP đặt ra 2024–2025), cần thực hiện đồng bộ các giải pháp sau:

Cải tiến quy trình, nâng cao chất lượng: áp dụng kỹ thuật làm lạnh nhanh, kiểm soát vệ sinh nghiêm ngặt, tự động hóa trong chế biến.

Tháo gỡ chứng chỉ IUU: cần sự vào cuộc tích cực từ Chính phủ và VASEP nhằm cải cách, đơn giản thủ tục cấp giấy chứng nhận thủy sản xuất khẩu.

Đầu tư công nghệ môi trường: đặc biệt xử lý nước thải hiệu quả – không chỉ giúp ngành phát triển bền vững mà còn nâng cao uy tín doanh nghiệp.

Phát triển nguyên liệu ổn định: xây dựng liên kết với hợp tác xã ngư dân, hệ thống nuôi trồng cá tra và phát triển mô hình nuôi kết hợp (hướng tới bền vững).

Mở rộng thị trường chiến lược: chú trọng khai thác mạnh vào các thị trường EU, Mỹ, Nhật Bản – nơi có giá trị gia tăng cao, đồng thời tận dụng thế mạnh châu Á như Thái Lan, Hàn Quốc… 

Với doanh thu xuất khẩu trên 100 triệu USD trong 5 tháng đầu 2024, và tổng kim ngạch cả năm 2024 ước khoảng 300 triệu USD, ngành chả cá và surimi Việt Nam đang cho thấy sự tăng trưởng cực kì “ấn tượng” và đầy tiềm năng 

Nếu tận dụng tốt nguồn nguyên liệu trong nước, giải quyết triệt để các rào cản về pháp lý – môi trường – công nghệ, ngành có cơ hội bứt phá lên mốc 1 tỷ USD xuất khẩu trong vài năm tới — thực sự là biểu tượng cho sự chuyển mình mạnh mẽ từ phương thức chế biến sơ cấp sang chế biến giá trị gia tăng cao, góp phần phát triển bền vững cho ngành thủy sản Việt Nam.